Qaçaq statusı ve vaqtınca qoruma aqqında 5 baş sual
- Farqı ne ve kim bu statusnı alır?
“Qaçaq” ve “vaqtınca qoruma”nıñ farqlı uquqiy manaları bar. Eñ müim farqı ki, qaçaq statusı, şahsiy ve halqara şartameler tarafından kefaletli aqtır. Vaqtınca qoruma aqqı ise kollektivlidir, şahsiy arizalarnen hitapnı ve baqılması mumuriy protsedurasını esapqa almaz. Diger halqara vesiqalar da “vaqtınca qoruma” ve “qaçaq” añlamlarını idare eter.
Böylece, vaqtınca qorumanı berme meselesini idare etken baş vesiqa, ABnde 2001 s. iyül ayınıñ 20-sinde tasdıqlanğan ABniñ 2001/55/AB vaqtınca qoruma aqqında emridir. Faqat bu emir, AB Şurasınıñ 2022/382 2022 s. mart ayınıñ 4-ündeki Qararı tarafından tamam ukrainalılar içün faalleştirildi. Qaçaqlıq meselesi ise 1951 s. Qaçaqlar statusı aqqında Cenevre Şartnamesi, 1967 s. Nyü-York protokolı ve 1990 s. Dublin şartnamesi tarafından idare etilir.
- “Qaçaq” statusını ya da “vaqtınca qoruma” nasıl alınır?
Vaqtınca qoruma, ABniñ azası olğan ükleniñ sıñırını keçkende alınır. Maqbul ülkeniñ devlet organları kişini elde etme vaqtı pek tez ve mümkün olğance basitleştirilgen vaqtınca qoruma alma aqqı aqqında haberdar etmeli.
Qaçaq statusı mevzusında er bir ükle, qanunları seviyesinde onı elde etme memuriy protsedurasını ve bu statusnı berme qararları içün cevapkâr olağan organlar sistemasını tesbit eter.
- Vaqtınca qorumanı vesiqalaştırğan kişi ne alır?
Vaqtınca qoruma çerçivesinde kişi aşağıdaki şey alır:
- vaqtınca qoruma içün hitap etkeni ülkede yaşama aqqı;
- vaqtınca qoruma hitabı vaqtından başlap emekke irişim;
- meskenge irişim;
- tibbiy yardım;
- içtimaiy yardım;
- balalar ve ösmürler içün tasilge irişim.
- Qaçaq ne alır?
Qaçaq statusı çerçivesinde kişi böyle şey alır:
- mesken (çoqusı allarda, qaçaqlar merkezindeki yataq yeri);
- bedava aş;
- tibbiy yardım (sıñırlı);,
- cemaat naqliyatınıñ bedava qullanılamsı.
Bu alda qaçaq ve vaqtınca qoruma statusları olduqça aynı aqlarnı teklif eter. Faqat aradaki farq, qaçaq statusını almaq içün arizanen hitap vaqtından berli sıñırnı keçken bir kişige tüm aqlarnıñ berilmemesidir.
- Statuslar ne qadar sürer?
Halqara vesiqalarğa mücibi, vaqtınca qoruma müddeti bir senedir (2023 s. mart ayınıñ 4-üne qadar) ve bu tür statusnı berme sebepleri mevcut olsa, avtomatik olaraq eki kere altı ay içün faqat tek bir senege qadar (2024 s. mart ayınıñ 4-üne qadar) devam ettirile bilir. Aynı zamanda qaçaq statusı, maqbul ülkeniñ toprağında müddetsiz yaşama aqqını kekefil olur, qaçaq şeadetnamesiniñ müddeti ise ülkege bağlıdır.